Żyrowicka Rodzina – to ludzie, których połączyła wspólna przeszłość, umiłowanie zawodu leśnika, wspomnienia, radość ze spotkań, a także chęć upamiętnienia osób i miejsc, zgodnie ze słowami „Ojczyzną jest również pamięć ludzka…” Należeli do niej nauczyciele i uczniowie Państwowej Średniej Szkoły Rolniczo-Leśnej w Żyrowicach, a także członkowie ich rodzin. Kilka osób zostało wyróżnionych honorowym tytułem członków Żyrowickiej Rodziny. Nie była formalnie zgłoszoną organizacją, ani stowarzyszeniem. Działała jednak według ich zasad. Posiadała zarząd, komisję rewizyjną. Wszystkie spotkania były protokołowane, zgłaszano wnioski i podejmowano uchwały. Fundusz, który stanowiły wpłaty członków Rodziny, był skrupulatnie rozliczany.
Pierwszy Zjazd, jeszcze nie Rodziny, ale byłych pracowników i uczniów wydziałów leśnych szkół w Żyrowicach i Białokrynicy odbył się w dniach 25-27 lipca 1948 roku w Państwowym Gimnazjum Leśnym w Brynku, w byłym pałacu rodziny Donnersmarck, który po wojnie stał się siedzibą szkoły leśnej. To tutaj pracowali wówczas nauczyciele z Żyrowic: Stanisław Morawski i Henryk Eder, a także absolwent żyrowickiej szkoły Antoni Tronina. Byli oni głównymi organizatorami spotkania, na które przybyło około 240 osób.
Pierwszy powojenny zjazd w 1948 roku w Brynku ( Z archiwum Grzegorza Kubickiego)
Największym sukcesem Zjazdu było sporządzenie list absolwentów szkół. Cenna była również wymiana adresów zamieszkania i miejsc pracy. To pozwoliło podtrzymać nawiązane kontakty, wymieniać doświadczenia i okazywać sobie wzajemną pomoc.
To był jednak pierwszy i ostatni taki Zjazd. W latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku władze komunistyczne nie wyrażały zgody na podobne zgromadzenia. Spotykano się więc w małych grupach, w gronie osób najbardziej zżytych ze sobą i cały czas próbowano odszukiwać kolegów ze szkoły, zbierać informacje o losach zaginionych i zamordowanych podczas drugiej wojny światowej.
Na jednym z takich spotkań – w 1977 roku – powstał pomysł napisania „Księgi Pamiątkowej Żyrowiaków”. Inicjatorem był absolwent Mieczysław Saramowicz, który do realizacji planów pozyskał byłego nauczyciela, Stanisława Morawskiego. Udało im się zachęcić do tej pracy wspólnotę żyrowicką. Nie było to łatwe, gdyż losy wojenne i powojenne rozrzuciły ocalałych nauczycieli i uczniów po całym świecie. To zamierzenie jednak ich zjednoczyło. Odnowiły się więzi i znajomości. Nadsyłano materiały, wspomnienia, dokumenty, zdjęcia. Po kilkunastu latach pracy w 1990 roku ukazała się „Księga Pamiątkowa Żyrowiaków” (tomy I i II) wydana przez Ośrodek Kultury Leśnej w Gołuchowie, dzięki finansowej pomocy Naczelnego Zarządu Lasów Państwowych w Warszawie i Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Leśnego. Tomy wydrukkowano w Zakładzie Małej Poligrafii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. „Księgi…” w zielonych okładkach, z gałązką modrzewia, taką jak na szkolnym znaczku, nie zdążył ujrzeć Stanisław Morawski, zmarł bowiem w 1985 roku. Postanowiono wydać jeszcze tom III. Trud przygotowania do druku, tym razem spoczął na Antonim Troninie i Stefanii Michockiej, gdyż choroba, a potem śmierć wyłączyła z prac Mieczysława Saramowicza. W tomie III opublikowano też zebrany wcześniej materiał, którego z obawy przed cenzurą nie zamieszczono w tomach I i II. Tom III w 1999 roku wydał Ośrodek Kultury Leśnej w Gołuchowie.
Mottem „Księgi…” jest łacińska sentencja „Verba volant, scripta manet” (Słowa ulatują, pismo pozostaje). Opracowanie ocaliło od zapomnienia wspólnotę żyrowicką, a także dało świadectwo heroicznych zachowań jej członków podczas drugiej wojny światowej. Żmudna i trudna to była praca, niezrozumiała w dobie komputerów, Internetu – ponad 1000 stron w trzech tomach. Jest to unikatowe dzieło, coś, co nie udało się absolwentom żadnej innej szkoły leśnej, działającej w okresie międzywojennym. Odtworzono listy pracowników i uczniów, opisano historię szkoły, atmosferę, warunki nauki i zamieszkania, osiągnięcia i życie codzienne. Zamieszczono biogramy członków kadry szkolnej i sporej grupy wychowanków. Zebrano wspomnienia, dzięki którym opisy szkoły żyrowickiej nabrały koloru i autentyczności. Mieczysław Saramowicz sam opracował biogramy ponad osiemdziesięciu uczniów – dzięki niemu Żyrowiacy wciąż inspirują do działania.
Czasy, które nadeszły – lata osiemdziesiąte i dziewięćdziesiąte XX wieku sprzyjały organizacji spotkań w większym gronie. Tworzyły się zalążki Żyrowickiej Rodziny, bo na takie spotkania w różne miejsca Polski przyjeżdżali członkowie rodzin Żyrowiaków. Trzeba pamiętać, że absolwenci byli już w tych latach osobami starszymi, ale na hasło spotkanie zapominali o chorobach i trudnościach podróży.
Pierwsze, w powiększonej grupie, spotkanie Żyrowickiej Rodziny odbyło się dniach 21-24 września 1982 roku w Białowieży. Głównym jego celem było umieszczenie w kościele rzymskokatolickim pw. św. Teresy od Dzieciątka Jezus tablicy pamiątkowej. Wykonana z czarnego marmuru tablica, poświęcona została pedagogom, wychowankom Wydziału Leśnego szkoły w Żyrowicach poległym na różnych frontach drugiej wojny światowej i ruchu oporu, zamęczonych w więzieniach, obozach zagłady i lagrach, zmarłym w ofiarnej służbie i pracy dla polskich lasów, zawsze wiernym Bogu i Ojczyźnie. Wybrano Białowieżę jako miejscowość położoną najbliżej Żyrowic. Ale nie był to jedyny powód. Jak zaznaczono w Akcie przekazania tablicy pamiątkowej:
Żyrowiacy są związani z regionem białowieskim i białostockim. Piętnaście roczników naszej szkoły, co najmniej raz w swoim zawodowym życiu uczestniczyło w wyjazdach do rezerwatów puszczańskich. Liczne grono naszych absolwentów odbywało dłuższe praktyki lub podejmowało stałą pracę w tym bogatym w lasy regionie. Wśród nas znajdują się koledzy, którzy oczarowani bogactwem flory i fauny Puszczy Białowieskiej, całe swoje życie poświęcili dla niej w pracy naukowej.
Zdjęcie zbiorowe przed kościołem w Białowieży z 1982 roku (Z archiwum Andrzeja Sokołowskiego)
Odsłonięcie tablicy pamiątkowej w 1982 roku (Z archiwum Teresy Koskowskiej)
Na wybór Białowieży na miejsce spotkań na pewno miał wpływ jeden z Żyrowiaków, Zygmunt Sokołowski, pierwszy dyrektor Technikum Leśnego w Białowieży. Z kolei, Tadeusz Mokrzycki, ówczesny dyrektor białowieskiej szkoły leśnej, był uczniem nauczycieli z Żyrowic, pracujących po wojnie w gimnazjum i liceum leśnym w Brynku. Żyrowiacy mieli w Białowieży także kolegów ze szkoły: Stanisława Borowskiego i Włodzimierza Pirożnikowa, którzy przygotowywali atrakcyjne wycieczki i dzielili się wiedzą o Puszczy Białowieskiej.
Tak zaczęła się historia spotkań Żyrowickiej Rodziny. Odbywały się one także w innych miejscach kraju. Trwała ona do 1997 roku – do ostatniego spotkania również odbytego w Białowieży.
Kalendarium spotkań Żyrowiaków
- 25-27 lipiec 1948 r. Brynek – Powojenny Zjazd absolwentów szkół w Żyrowicach i Białokrynicy (odtwarzano listy absolwentów)
- 20-21.06.1970 r. Wigry (Spotkanie koleżeńskie)
- 21-24.09.1982 r. Białowieża (Poświęcenie tablicy pamiątkowej w hołdzie pedagogom i wychowankom szkoły)
- 22-24.06.1984 r. Białowieża (Spotkanie koleżeńskie)
Zdjęcie grupowe 1984 roku w Białowieży (Z archiwum Andrzeja Sokołowskiego)
Spotkanie prze budynkiem TL w Białowieży w 1984 roku (Z archiwum Andrzeja Sokołowskiego)
5. 9-12.05.1986 r. Augustów – Spotkanie pod znakiem „Romana” (odsłonięcie pomnika upamiętniającego miejsce, gdzie 9.08.1944 r. poległ w walce z hitlerowskim okupantem Julian Wierzbicki „Roman” – absolwent 1935 roku).
6. 3-5 czerwca 1988 r. Brynek (nawiązanie współpracy z absolwentami z Brynka z lat 47-49)
7. 1-3.10.1988 r. Nadleśnictwo Jegiel, Puszcza Biała – Spotkanie pod znakiem „Mękaliny Pieńkosów” (uroczystość odsłonięcia tablicy – pomnika w hołdzie pomordowanym przez hitlerowców w dniu 25.12.1943 r.: Żyrowiaka, absolwenta 1937 – Stanisława Pieńkosa, jego rodziny i innych)
8. 2-3.10.1988 r. Brok (Obrady członków Rodziny Żyrowickiej)
9. 24-27.04.89 r. – Wycieczka do Żyrowic (odnalezienie sztandaru szkoły)
10. 15-17.09.89 r. – Nadgórzyce nad Zalewem Sulejowskim (spotkanie)
11. 2.04.1990 r. Warszawa (Poświęcenie tablicy ku czci Tadeusza Emicha – nauczyciela i jego rodziny, którzy wiosną zostali rozstrzelani przez Gestapo w Palmirach; tablica została wmurowana na zewnętrznej stronie kościoła w Warszawie)
12. 8.05.1990 r. Czerniejew k/Gniezna (Poświęcenie tablicy pamiątkowej na grobie Stanisława Morawskiego – nauczyciela)
13. 1-2.06.1990 r. Brynek (Nadanie Technikum Leśnemu w Brynku im. Stanisława Morawskiego; odsłonięcie pamiątkowych tablic)s
14. 15.08.1990 r. Upustek – Puszcza Augustowska (poświęcenie pomnika „Romana”)
15. 17.09.1990 r. Jedlec (Zebranie Zarządu Żyrowickiej Rodziny)
16. 16.04.1991 r. Warszawa (Przekazanie przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych odnalezionego sztandaru)
17. 15.06.1991 r. Brynek (Poświęcenie kaplicy zamkowej w TL w Brynku)
18. 1-2.09.1991 r. Białowieża (Przekazanie sztandaru parafii i szkole w Białowieży)
19. 4-5.06.1993 r. Brynek (poświęcenie sztandarów Technikum Leśnego w Brynku)
20. 23.04.1994 r. Rogów (Poświęcenie tablicy pamiątkowej ku czci inż. Henryka Edera)
21. 2-3.06.1995 r. Brynek (50-lecie Technikum Leśnego w Brynku)
22. 28-29.06.1997 r. Białowieża (przekazanie urny z „Ziemią z Grobów Katyńskich”)
Zdjęcie zbiorowe przed domem Państwa Pirożnikowów w Zwierzyńcu koło Białowieży w 1977 roku (Z archiwum Krystyny Troniny)
Obrady Żyrowickiej Rodziny w TL w Białowieży w 197 roku (Z archiwum Krystyny Troniny)
Nie zabrakło Żyrowiaków na ważnych, często smutnych uroczystościach. Aby ułatwić obecność w różnych miejscach Polski, wyznaczano osoby, które w regionie swego miejsca zamieszkania miały za zadanie uczestniczyć w pogrzebach nauczycieli i uczniów z Żyrowic. Każde spotkanie Żyrowickiej Rodziny zaczynało się od uczczenia minutą ciszy osób, które zmarły od ostatniego Zjazdu.
Przez cały okres działalności Żyrowiacy współpracowali ze Związkiem Absolwentów roczników 1947-1950 Gimnazjum i Liceum Leśnego w Brynku. Zapraszali się wzajemnie na zjazdy, realizowali wspólne inicjatywy. Uczestniczyli w ważnych dla obu grup uroczystościach, np. nadanie Technikum Leśnemu w Brynku imienia Stanisława Morawskiego, uroczystość poświęcenia dwóch sztandarów szkolnych Technikum Leśnego w Brynku, czy też „Powitania sztandaru” żyrowickiego w Białowieży.
Członkowie Zarządu zmieniali się z upływem lat. Prezes Mieczysław Saramowicz starał się przewodniczyć wszystkim działaniom, dopóki nie uległ długotrwałej chorobie. Zmarł w 1998 roku. Członkami Zarządu byli również: wiceprezesi Stanisław Czartoryski i Antoni Kryszkiewicz, sekretarz Antoni Tronina, kronikarze Zygmunt Sokołowski i Ludwik Nowak, skarbnicy Adam Cybulski i Eugeniusz Rejment, członkowie: Jerzy Baczewski, Janusz Ciechanowski, Stanisław Czudowski, Edwin Drobkiewicz, Kazimierz Kasperowicz, Władysław Leończuk, Sylwester Michałowski, Zofia Śliwińska-Grochowska, Franciszek Wierzbicki i Witold Wolski.
Pani Alina Janowska-Zabłocka (1923-2017) nie pełniła funkcji w Zarządzie Żyrowickiej Rodziny, ale Żyrowiacy nie wyobrażali sobie, aby jej wśród nich nie było. Córka Stanisława Janowskiego, ostatniego dyrektora żyrowickiej szkoły, w czasie ich pobytu w Żyrowicach miała lat kilkanaście. Zżyła się z młodymi leśnikami i stanowiła ważną cząstkę Żyrowickiej Rodziny. Uczestniczyła w niemal wszystkich spotkaniach i zjazdach. Doradzała, brała na siebie różne zadania, współfinansowała wiele inicjatyw, miała wiele propozycji. To dzięki niej zorganizowano wyjazd do Żyrowic i Słonima, podczas którego odnaleziono sztandar, ona również starała się pomóc w jego sprowadzeniu do Polski.
Zmiany pokoleniowe w Zarządzie Żyrowickiej Rodziny nastąpiły podczas ostatniego, jak się później okazało, Zjazdu w Białowieży w 1997 roku. Postanowiono, mimo pojawiających się problemów zdrowotnych Żyrowiaków, nie zaprzestawać dalszej działalności i utrzymywać łączność między członkami przy pomocy Zarządu wybranego spośród dzieci i wnuków Żyrowiaków. Honorowym prezesem, dożywotnio, pozostał Mieczysław Saramowicz. Pozostałe osoby to: skarbnik Sylwestra Eder, sekretarz Łukasz Brodziak, członkowie: Kazimierz Kasperowicz, Władysław Leończuk, Andrzej Saramowicz, Andrzej Sokołowski, Zofia Śliwińska-Grochowska i Antoni Tronina.
Sprawozdanie ze Zjazdu w 1997 roku kończyły słowa:
Ostatnie koleżeńskie rozmowy – niestety krótkie, bo czas rozstania nieubłagalnie się zbliżał. Jeszcze wspólna fotografia, jak na pierwszym Zjeździe i pożegnalne uściski z myślą, czy jeszcze Pan Bóg nam pozwoli się spotkać.
Spotkań wspólnych w większym gronie już więcej nie było.
WYKAZ pamiątek przekazanych do kościoła pw. św. Teresy od Dzieciątka Jezus w Białowieży
1982
Tablica pamięci społeczności szkoły w Żyrowicach
Absolwenci Wydziału Leśnego Państwowej Średniej Szkoły Rolniczo-Leśnej w Żyrowicach ufundowali i umieścili w kaplicy tablicę poświęconą pedagogom i wychowankom tego wydziału poległym na różnych frontach drugiej wojny światowej i ruchu oporu, zamęczonym w więzieniach, obozach zagłady i lagrach, zmarłym w ofiarnej służbie i pracy dla polskich lasów, zawsze wiernym Bogu i Ojczyźnie. Tablicę wykonano z czarnego marmuru z kopalni „Dębnik”, obrobionego w Kieleckim Przedsiębiorstwie Produkcji Kruszywa w Kielcach. Napis i rzeźbę gałązek modrzewia – symbolu Wydziału Leśnego wykonał kamieniarz-liternik Stanisław Bandura z Kielcach. Obrazek Matki Boskiej Żyrowickiej w porcelanie utrwalił Leonard Żygulski, kielecki fotograf zdjęć nagrobkowych.
1984
Obraz Matki Boskiej Żyrowickiej
Kopia cudownego obrazu Matki Boskiej Żyrowickiej została przekazana w wieczystą opiekę parafii w Białowieży jako wotum byłych mieszkańców Ziemi Słonimskiej. Została wykonana przez malarkę Danutę Przyłucką z Białegostoku. Obraz został poświęcony w dniu 17 września 1983 roku przez ks. Władysława Kaszczyca, byłego proboszcza w Dereczynie (dawny powiat słonimski) podczas uroczystego nabożeństwa odprawionego dla byłych mieszkańców Słonima i okolic w Szymanowie. Do 1984 roku kopia wizerunku znajdowała się w Sanktuarium Pani Jazłowieckiej w Szymanowie pod opieką sióstr niepokalanek. Stąd została przywieziona do Białowieży i umieszczona w kaplicy, która została nazwa jej imieniem. Oryginalny wizerunek Matki Bożej Żyrowickiej był szóstym w Rzeczypospolitej obrazem koronowanym koronami papieskimi − uroczystość miała miejsce w Żyrowicach 19 września 1730 roku.
1991
Sztandar Państwowej Średniej Szkoły Rolniczo-Leśnej w Żyrowicach
Jest to unikatowy sztandar szkolny ocalały podczas drugiej wojny światowej i przechowywany pod troskliwą opieką w Słonimiu. Odzyskany po 52. latach i przekazany przez Żyrowicką Rodzinę do Białowieży. Plansza ikonograficzna przedstawia wizerunek Matki Boskiej Żyrowickiej z napisem w otoku: „Matko Najświętsza, Miej Nas, Swe Dzieci, w Nieustającej Opiece”. Na drugiej planszy widnieje godło państwowe z napisem w otoku: „W nauce pracy dla dobra Najjaśniejszej Rzeczypospolitej Polskiej”. Pod orłem znajduje się pełna nazwa szkoły. Emblematami wydziałów są stylizowane kłosy pszenicy i liście dębu z gronkami żołędzi.
Urna z ziemią spod kościoła w Żyrowicach
Podczas wyjazdu w 1989 roku Żyrowickiej Rodziny do Żyrowic i Słonim, pobrana została ziemia spod szkolnego kościoła Podwyższenia Krzyża Świętego w Żyrowicach. Urna z ziemią została przekazana podczas uroczystości przekazania sztandaru i umieszczona w wraz z nim w kaplicy Matki Bożej Żyrowickiej.
1997
Płaskorzeźba Matki Boskiej Kozielskiej
Płaskorzeźba, ufundowana przez byłych mieszkańców Ziemi Słonimskiej i przekazana przez Żyrowicką Rodzinę do białowieskiego kościoła jest kopią płaskorzeźby Matki Boskiej Kozielskiej Zwycięskiej, wykonanej w drewnie przez por. Tadeusza Zielińskiego, jednego z 2500 polskich oficerów aresztowanych przez Sowietów wskutek zajęcia przez Armię Czerwoną niepodległych dotąd krajów nadbałtyckich (Litwy i Łotwy) i więzionych w obozie Kozielsk II. Oryginalna płaskorzeźba została konspiracyjnie poświęcona przez księdza kapelana Nikodema Dubrawkę w jego celi w Wielką Sobotę 1941 roku. Jako znak obecności Matki Bożej Zwycięskiej, stała się od razu przedmiotem kultu. Obecnie znajduje się w kościele św. Andrzeja Boboli w Londynie.
Kopia dla kościoła w Białowieży została wykonana w 1983 roku przez rzeźbiarza Henryka Czepułkowskiego, wilnianina zamieszkałego w Ełku. Była bez polichromii. Płaskorzeźba ta była prezentowana na Zjeździe byłych mieszkańców Słonima w Niepokalanowie i Szymanowie. W 2013 roku, w rocznicę 30. lat powstania obrazu-płaskorzeźby, z inicjatywy Anny Kulbackiej dyrektora Technikum Leśnego w Białowieży, przy aprobacie i pomocy ks. Bogdana Popławskiego proboszcza parafii rzymskokatolickiej pw. św. Teresy od Dzieciątka Jezus w Białowieży, obraz otrzymał polichromię wykonaną przez panią Iwonę Urbaniak-Zalesko.
Urna z ziemią z grobów katyńskich
Uczestnicy zjazdu Żyrowickiej Rodziny przekazali ziemię z grobów katyńskich przywiezioną przez Pielgrzymkę Związku Niewidomych w 1992 roku. Urna została złożona w kościele białowieskim dla uczczenia pamięci kolegów − oficerów wojska Polskiego zamordowanych przez NKWD w Katyniu w 1940 roku.
